Fantasy

Fantasy is een apart genre binnen diverse media-, kunst- en cultuurvormen zoals films, televisie, literatuur, computerspellen, festivals, muziek, en dergelijke. Het is een genre dat zich kenmerkt door het gebruik van fictieve verhalen, verzonnen wezens en imaginaire werelden. Bovendien spelen magie en andere bovennatuurlijke elementen veelal een belangrijke rol in het genre.

Toch is fantasy meestal duidelijk te onderscheiden van aanverwante genres als sciencefiction en horror, die de meeste van de bovenstaande kenmerken ook kunnen bezitten. Dit onderscheid is vooral te vinden in de toon, de stijl en de manier waarop diverse thema's behandeld worden. Daarnaast focussen sciencefiction en horror zich respectievelijk op bepaalde elementen als 'toekomst en techniek' en 'angst en mysterie', terwijl in fantasy de bovengenoemde kenmerken centraal staan. Vaak lijken fantasy-verhalen zich af te spelen in een onbestemd en mythisch verleden, waarin "bovennatuurlijke" verschijnselen of een daarmee samenhangende sfeer alledaags lijken (zoals tovenarij), terwijl het met name bij sciencefiction daarentegen veelal gaat om een setting in een al dan niet onbestemd "futuristisch" verschiet, waarin technisch vernuft een belangrijke rol speelt (zoals ruimtereizen).


Geschiedenis van de fantasy

The Princess and Curdie, een vervolg op The Princess and the Goblin, George MacDonald, 1883

Weird Tales; Queen of the Black Coast, een van Robert E. Howards originele verhalen over Conan de Barbaar, mei 1934
Het moderne fantasygenre is ongeveer 150 jaar oud, maar het put soms wel inspiratie uit zeer oude literatuur, zoals het Gilgamesj-epos, een van de oudste documenten die bekend is. De mythische elementen en verhalen over helden die hierin voorkomen zijn eeuwenlang een inspiratie geweest voor andere mythen en sagen, die gezamenlijk een rijke bron vormen van verhaalvormen en verhaalelementen voor de moderne fantasy en haar diverse subgenres. Verhalen over dappere helden, dodelijke monsters en vreemde werelden hebben al van voor de Odyssee van Homerus tot de legenden over Koning Arthur, van de middeleeuwse romantische verhalen tot de Goddelijke Komedie van Dante Alighieri, van Don Quichot tot Frankenstein van Mary Shelley het publiek geboeid.

De geschiedenis van de moderne fantasy begint met George MacDonald, een Schots schrijver van romans als The Princess and the Goblin en Phantastes (1858). De laatste wordt vaak beschouwd als de eerste fantasyroman die voor volwassenen geschreven is, en MacDonald werd door J.R.R. Tolkien en C.S. Lewis als een van de grote inspiratiebronnen erkend. Een andere belangrijke fantasyauteur uit de eerste jaren van de moderne fantasyliteratuur was William Morris, een populaire Engelse dichter, die The Well at the World's End (1892) schreef. Maar ondanks de invloedrijke MacDonald en de populaire Morris duurde het nog enige tijd voordat een groter publiek de fantasyfictie omarmde.

In de vroege twintigste eeuw werd het genre dankzij de romans en verhalen van Edward Plunkett (ofwel Lord Dunsany) populairder. Bovendien trokken drie variaties van de vroege moderne fantasy de aandacht. Ten eerste het 'Verloren Wereld' (Lost World) subgenre, dat handelde over oude (semi-) fictieve beschavingen, zoals beschreven in King Solomon's Mines (1885) van H. Rider Haggard, The Lost World (1912) van Arthur Conan Doyle en de razend populaire film King Kong (1933). Daarnaast werd de moderne fantasy populair binnen de jeugd en jongeren literatuur, dankzij boeken als Alice's Adventures in Wonderland (1856) van Lewis Carroll, De tovenaar van Oz (1900) van L. Frank Baum, en Peter Pan (1911) van J.M. Barrie. Ten derde werd fantasy een belangrijk element in steeds populairder wordende stripboeken, met name in de vorm van het 'Superheld'-subgenre (zoals Superman, Batman, Spiderman, en dergelijke).

Gedurende deze periode steeg de populariteit van de twee genres die het sterkst met fantasy verbonden waren enorm. Dankzij werken als Dracula (1897) van Bram Stoker kreeg de horror in de vroege 20e eeuw veel aandacht, en dankzij de vele werken van H.G. Wells (waaronder The War of the Worlds uit 1898) groeide de aandacht voor sciencefiction explosief. Dit resulteerde vervolgens in de komst van populaire films (zoals Alice in Wonderland uit 1933, de animatiefilm Fantasia van Walt Disney uit 1940) en tijdschriften (met name in Engeland en de Verenigde Staten], zoals het eerste echte fantasytijdschrift 'Weird Tales' en 'The Magazine of Fantasy and Science Fiction'. Doordat deze tijdschriften vaak aandacht hadden voor meerdere genres ontstonden de subgenres 'science-fantasy' (fantasy en sciencefiction) en 'dark fantasy' (fantasy en horror).

Dankzij het enorme succes van Conan de Barbaar (1930) van Robert E. Howard leek het subgenre 'Sword & Sorcery' in het midden van de 20e eeuw fantasy te gaan vertegenwoordigen, temeer doordat het zeer geschikt bleek voor film en televisie. Toch werd het subgenre 'high fantasy' in de tweede helft van de 20e eeuw het centrale genre van fantasy, dankzij J.R.R. Tolkiens In de Ban van de Ring (1954-1955) en C.S. Lewis' De Kronieken van Narnia (1950-1956). Andere populaire en invloedrijke werken uit deze periode zijn de Gormenghast trilogie (1946-1959) van Mervyn Peake, Arthur, Koning voor eens en altijd (1958) van T.H. White (een moderne hervertelling van de verhalen van Koning Arthur) en de film The Seventh Voyage of Sinbad (1958) met de dramatische, indrukwekkende en invloedrijke special-effects van Ray Harryhausen.

Vanaf het midden van de jaren zestig werd de fantasyliteratuur dankzij Tolkien een veelgelezen genre, en kreeg deze Engelse auteur vele navolgers. Ursula Le Guin begon in 1968 aan de Aardzee boeken, Roger Zelazny in 1970 aan de Amber serie, en Terry Brooks in 1977 aan de Shannara cyclus. Begin jaren 80 begonnen auteurs als David Eddings en Raymond Feist met heroïsche reeksen en schreef Marion Bradley Nevelen van Avalon, waarin de zus van koning Arthur, Morgaine, centraal staat. Fantasyavonturenfilms als Conan the Barbarian en Raiders of the Lost Ark, beiden uit 1980 vertegenwoordigen het genre op het witte doek, terwijl er vele fantasy-televisieseries met wisselend succes worden geproduceerd. Ook veel animatieseries voor kinderen behoren tot het fantasygenre.

In de jaren 90 volgt vervolgens een nieuwe explosie van populariteit. Naast nieuwe succesvolle epische boekenreeksen zoals Robert Jordans Het Rad des Tijds, de Schijfwereld-boeken van Terry Pratchett, de jeugdboeken rond het fenomeen Harry Potter van Joanne Rowling zijn andere media, kunst- en cultuurvormen, zoals televisie (Buffy the Vampire Slayer en Charmed), muziek ('Gothic metal'), en spellen (Dungeons & Dragons en Magic: The Gathering) verantwoordelijk voor deze sterk groeiende populariteit. Vlak na de eeuwwisseling volgt hierop de verfilming van In de Ban van de Ring door Peter Jackson, waardoor fantasy een belangrijk en volwaardig genre is geworden binnen vrijwel alle media.

Fantasy in media, kunst en cultuur
Fantasy is de laatste decennia een populair genre binnen vele media, kunst- en cultuurvormen geworden. Terwijl het oorspronkelijk vrijwel geheel een literair genre was is fantasy nu alom vertegenwoordig in film, televisie, tijdschriften, festivals, games, e.d. Voor een deel loopt deze opkomst van het fantasygenre parallel aan de opkomst van deze media, kunst- en cultuurvormen. Dit is met name het geval bij games, en wordt vaak verbonden met het escapistische karakter van enerzijds fantasy en anderzijds de betreffende media, kunst- en cultuurvormen.

Fantasyliteratuur
Fantasyliteratuur is van begin af aan de belangrijkste uitingsvorm van de fantasy. Pas de laatste jaren zijn er media, kunst- en cultuurvormen die de impact op het genre evenaren, zoals games. Hoewel J.R.R. Tolkien zeker niet de eerste fantasyauteur is (het genre bestond immers al een eeuw toen In de Ban van de Ring verscheen), heeft zijn interpretatie van fantasyfictie de grootste invloed op het genre gehad.